مس

اگر فتوسنتز در طول دوره رویشی به دلیل کمبود مس کاهش یابد به دنبال آن، تولید کربوهیدارت ‎ها و رشد گیاه نیز کاسته خواهد شد.
به طور متوسط، عوامل مختلفی از جمله پ هاش، نوع و مقدار ماده آلي، برهمکنش سایر عناصر در محلول خاک، کاربرد کود، مواد بهساز خاک، عوامل محیطی و عوامل گیاهی قابلیت استفاده مس را توسط گیاهان تحت تأثیر قرار می‌دهند، به طور کلی افزایش pH خاک به بیشتر از 6، قابلیت استفاده مس را کاهش می دهد. سطح مس همچنین با افزایش مقدار ماده آلی، کاهش می‌یابد. مواد آلي نیز نقش مهمی در نگهداری مس ایفا می کنند، به طوریکه گروه های کربوکسیل و فنلی و زوج الکترون آزاد نیتروژن، جایگاه های غالب نگهداری Cu2+ هستند. غلظت های زیاد آهن، آلومینیم، روی و فسفر در محلول خاک، جذب مس را به وسیله گیاهان محدود می کند. کاربرد مقادیر زیاد کودهای NPK باعث افزایش کمبود مس می گردد.

علائم کمبود مس

عنصر مس در گیاهان، عنصری غیرمتحرک یا غیرپویا می باشد. علائم کمبود آن در برگ‌های جوان نمایان می‌شود. لذا با توجه به اینکه اغلب خاک‌های ایران آهکی و قلیایی هستند، بازده جذب مس موجود در خاک‌های ایران بسیار کم است. علائم بسته به نوع محصول متفاوت می باشد. به طور معمول، علائم به صورت کلروز خفیف در تمام برگ یا بین رگبرگ برگ های جدید دیده می شود. در نواحی از برگ، ممکن است لکه های نکروزه کوچکی به ویژه در حاشیه برگ ایجاد شود. علائم كمبود مس در غلات دانه ريز شامل چروکیده و زرد شدن برگ ها، سوختگي نوك برگ‌ها و ظهور لکه های سبز كم رنگ در برگ‌هاي جوان، عدم تشكيل كامل سنبله و دانه بستن ضعیف است.
سطوح ناکافی مس ممکن است منجر به رشد ضعیف، تأخیر گلدهی و ناباروری گیاه می شود. کمبود مس در رشد گیاهان ممکن است به صورت پژمردگی نوک برگ و تبدیل رنگ آبی مایل به سبز ظاهر گیاه شود. در گیاهان دانه‌دار، نوک‌ها ممکن است قهوه‌ای شوند و به صورت آسیب یخ‌زدگی به نظر می‌رسند. پتاسیم اضافی، فسفر یا سایر ریزمغذی ها می توانند به طور غیرمستقیم باعث کمبود مس شوند.
هر چند که کمبود مس به فراوانی کمبود سایر عناصر کم مصرف نیست ولی در خاک ‎های با مقدار مس کم و در گیاهان حساس مشاهده می شود. علائم کمبود مس در گیاهان مختلف متفاوت است ولی زردی در برگ‎های جوان رایج است زیرا مس برای ایفای نقش آنزیم‎های حاوی مس در کلروپلاست ضروری است. در ذرت و گیاهان دانه ریز، برگ‎های جوان زرد و کوچک می‎شوند و با پیشرفت کمبود برگ‎های جوان کم رنگ شده و در برگ‎های مسن حالت سرخشکیدگی به وجود می‎آید. در مراحل پیشرفته، سوختگی نوک و حاشیه برگ‎ها آشکار می‎شود که مشابه کمبود پتاسیم می‎باشد. ملانیزه شدن ساقه ‎ها، پوسیدگی ریشه و آلودگی آلکالوئیدی سیاه رنگ می‎تواند در گیاهان دانه ریز مبتلا به کمبود مس مشاهده شود. در بسیاری از سبزیجات برگ‎ها حالت شادابی را از دست داده و لکه ‎های سبز مایل به آبی داشته یا زرد شده و لوله‎ ای می ‎شوند، تولید گل متوقف می ‎شود. خوابیدگی، پژمردگی و شیوع بیماری‎ها به دلیل کاهش تولید لیگنین در حالت کمبود مس تشدید می‎شود.
در گندم، کمبود مس باعث کوچک شدن خوشه‌ها شده و حتی دانه نیز در انتهای خوشه تشکیل نمی‌شود. کمبود مس در درختان میوه با پلاسیدگی برگ‌های انتهایی و ریزش آنها مشخص می‌شود. کمبود مس در مرکبات باعث مرگ جوانه انتهایی می‌شود. رگبرگ‌ها چروکیده شده، روی میوه صمغ ترشح می‌شود، پوست ممکن است بترکد و صمغ از آن خارج شود. کمبود مس در گیاهان گندم غالبا به صورت خشکی خوشه های انتهایی اتفاق می افتد و علائمی شبیه به تنش خشکی در گیاه دارد.

علائم بیشبود مس

مس، عنصری ضروری برای رشد و نمو گیاهان به شمار می‌رود، با وجود اینکه سمی است ولی مقدار کمی از آن برای حیات گیاهان ضرورت دارد. مس اضافی از رشد گیاه جلوگیری می کند و فرایندهای مهم سلولی (یعنی انتقال الکترون فتوسنتزی) را مختل می کند.
مس بیش از حد در محیط رشد می‌تواند منجر به کاهش رشد اندام‎ های هوایی و محدود شدن رشد ریشه و سوزاندن نوک ریشه شود و به این ترتیب انشعابات جانبی را کاهش می دهد. سطح بالای مس با جذب آهن در گیاه و گاهی اوقات مولیبدن یا روی رقابت می کند. رشد قسمت‌های جدید می‌تواند در ابتدا سبزتر از حد طبیعی باشد، مسمومیت مس می‌تواند شاخه را کاهش دهد و در نهایت کاهش بوته را نیز به دنبال دارد. مس، مانند بسیاری از مواد مغذی موجود، هنگامی که مقدار pH کم باشد، افزایش می‌یابد، میزان زیاد مس به جذب بیشتر آهن منجر می‌شود و این باعث تیره‌تر شدن رنگ بخش‌های جوان‌تر گیاه می شود. پس از آن علائمی بروز می‌کند که شبیه به کمبود آهن خواهد بود.
سمیت مس معمول نیست ولی در نواحی محدودی با مقدار مس قابل استفاده زیاد، مشاهده می‎ شود و بعد از اضافه کردن مواد حاوی مس زیاد مانند لجن فاضلاب، کمپوست، زباله شهری، کودهای مرغی و ضایعات معادن یا در حالت مصرف مکرر آفت‎کش ‎های حاوی مس اتفاق می‎ افتد. در برخی از گیاهان (مانند چمن) با تجزیه بافت برگ سمیت مس قابل تشخیص نیست زیرا آسیب دیدن سیستم ریشه ‎ای انتقال مس به برگ‎ ها را محدود می‎ کند.

نقش های مس در گیاه

• برای تولید پلاستوسیانین که یک پروتئین حامل الکترون است لازم است.
• در فتوسنتز و تشکیل کلروفیل مشارکت دارد.
• برای متابولیسم کربوهیدارت‌ها و پروتئین ها ضروری است.
• برای فرایند تنفس ضروری است.
• در متابولیسم دیواره سلولی دخیل است.
• در سنتز ویتامین‌ها مانند ویتامین A نقش دارد.
• به عنوان کاتالیزور می باشد و موجب فعال شدن آنزیم‌ها جهت رشد بهتر گیاه می‌شود.
• موجب رنگ پذیری گل‌ها و میوه‌ها می‌شود.
• سیستم‌های آنزیمی اکسیداز – کاتالاز برای فعالیت خود به این عنصر نیازمند هستند.
• مس موجب فعال شدن آنزیم‌هایی می‌شود که در سنتز لیگنین موثر هستند.
• در کشاورزی از مس به عنوان یک ماده ضد قارچ استفاده می‌کنند.
• در تولید کلروپلاست و واکنش‌های انتقال الکترون سهیم می باشد.
• به تقویت عطر، طعم و رنگ در سبزیجات و رنگ در گل کمک می‌کند.
• گیاهان یونجه، کاهو، یولاف، پیاز، مرکبات، درختان میوه و گندم نسبت به کمبود مس بیشترین حساسیت را نشان می دهند.
• پیشگیری و کنترل بیماری‌های قارچی
• افزایش مقاومت گیاهان به آفات

انواع کودهای حاوی عنصر مس

کودهای مسی به صورت محلول پاشی یا خاکی مورد استفاده قرار می گیرند، اما باید در مصرف آن دقت بالایی انجام گیرد زیرا باعث خشکی و از بین رفتن گیاه می گردد. کودهای حاوی مس شامل موارد زیر می باشد:

1.کود تک عنصری مس:

این کود فقط از عنصر مس تشکیل شده است. غالبا به صورت محلول‌پاشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. از این جهت که به طور اختصاصی برای رفع نیاز گیاه به مس مصرف می‌شود می‌تواند به عنوان بهترین کود مس در نظر گرفته شود.

2.کود سولفات مس:

کود سولفات مس علاوه بر عنصر کم مصرف مس دارای عنصر پرمصرف گوگرد نیز می‌باشد، که می‌تواند نیاز گیاه به مس و گوگرد را به طور همزمان پاسخ دهد. سولفات مس در کشاورزی به طور متداول به عنوان قارچ-کش برای کنترل بیماری‌های باکتریایی و بیماری‌های قارچی محصولات، میوه‌ها و سبزی‌ها مانند زنگ گیاه، لکه برداشتن برگ‌ها، آفت‌ها و زخم پوست سیب استفاده می‌شود. سولفات مس در تشکیل کلروفیل و پدیده فتوسنتز دخالت دارد.

3.کود نیترات مس:

کود نیترات مس دارای نیتروژن به فرم نیترات و مس است. که تاثیر خوبی بر سلامت و رشد گیاه دارد.