بور

این عنصر نقش کلیدی در تشکیل و پایداری دیواره سلولی گیاهان دارد. پایداری و انجام صحیح اعمال فیزیولوژیک، انتقال ساکاروز و انرژی به قسمت­ های در حال رشد گیاه، همچنین گرده­افشانی و تشکیل دانه از کارکردهای این عنصر است. وجود عنصر بور برای تثبیت عنصر نیتروژن و تشکیل گره ­های ریزوبیومی در خانواده بقولات (لوبیا، نخود و …) ضروری است.

علائم کمبود بور

کمبود بور عموما باعث عدم گرده افشانی و تشکیل دانه یا گرده افشانی ناقص و همچنین کاهش تشکیل گل در گیاهان می­ شود. این عنصر در خاک‌های سبک به راحتی شسته شده و از دسترس گیاهان خارج می‌شود، همچنین در خاک­ های آهکی و خاک­ های دارای pH بالا، جذب عنصر بور به شدت کاهش خواهد یافت. در خاک­ های آهکی علیرغم وجود عنصر بور، به خاطر واکنش این عنصر با کلسیم، امکان جذب این عنصر برای گیاهان بسیار کم است.

گیاهان به مقادیر زیاد بور (B) نیاز ندارند، اما اگر این عنصر به میزان کافی تأمین نشود، می‌تواند مشکلات جدی در رشد گیاهان ایجاد کند. بور با سایر ریز مغذی­ها متفاوت است زیرا کمبود آن هیچ‌گونه آثار کلروز را در گیاه ایجاد نمی‌کند با این حال علائم مسمومیت بور مشابه سایر عناصر ریز مغذی در گیاه قابل مشاهده است.

روش متداول اصلاح زیادی بور در خاک، شستشوی گسترده با آب می­ باشد. بور مجددا می ­تواند به واسطه معدنی شدن از مواد آلی و یا به واسطه فرآیندهای هوازدگی افزایش یابد. توانایی خاک برای جایگزینی بور به دنبال هر بار شستشو کاهش می­یابد که نشان­ دهنده متناهی بودن غلظت بور قابل تجدید می­ باشد.

بور نقش متابولیکی در کنترل واکنش ­های بیوشیمیائی داشته و بنابراین نقش عمده ای در ساختمان دیواره سلول­ های گیاهی و حفظ غشای سلولی دارد. در اثر کمبود بور در گیاهان برگ­ها بدشکل شده، تغییر شکل داده، پیچیده و از رشد باز می­ مانند و اغلب ضخیم، سخت و شکننده می ­شوند. در اثر کمبود این عنصر همچنین میان گره ها کوتاه شده و رشد قسمت­های بالایی گیاه متوقف می­ شود، جوانه­ های انتهایی و نوک ساقه قهوه­ ای یا سیاه شده و می­ میرند.

همچنین از علایم کمبود بور می­توان به آب گزیدگی و نکروزه شدن ساقه ­ها، ایجاد لکه­ های قلبی شکل یا تاجی شکل در غده ­ها، رشد مجدد و موقت جوانه ­های جانبی که باعث ظهور حالت بوته­ای شدن گیاه می­ شود، می­توان اشاره کرد. کمبود بور انتقال مواد قندی را در توسعه گل­دهی از طریق کمتر نمودن میزان قند، کاهش می­ دهد. در اثر کمبود بور، تعداد دانه گرده، رشد دانه گرده و لوله گرده کاهش می­ یابد.

علائم کمبود بور معمولاً در جوانه‌های انتهایی یا جوان‌ترین برگ‌ها که در معرض شرایط حاد کمبود قرار می‌گیرند، ظاهر می‌شود. اختلالات به‌صورت قهوه‌ای شدن درون شلغم، پوسیدگی درونی چغندرقند، ساقه شکسته کرفس، سفت شدن دور برگ‌های فوقانی در سیب‌زمینی، قهوه‌ای شدن یا ساقه‌های توخالی گل‌کلم، قهوه‌ای شدن داخلی گوجه‌فرنگی، لکه­ سیاه در قسمت داخل زمین در حبوبات، زرد شدن بالای یونجه دیده می‌شود.

تاثیرات بور

بور اغلب منجر به کمبود یا مسمومیت می‎شود زیرا یک ریز مغذی منحصر به فرد است که سطح آستانه کمبود و سمیت آن بسیار محدود است. کمبود بور به عنوان یک اختلال تغذیه‎ای در نظر گرفته می‎شود که بر متابولیسم و رشد گیاهان تأثیر منفی می‎گذارد. علائم کمبود بور ابتدا در برگ‎های جوان، از جمله برگ‎های ضخیم، پیچ­ خورده و شکننده با کاهش انبساط برگ ظاهر می‎شود.

همچنین گسترش طول ریشه با کمبود بور کاهش می‎یابد، زیرا تقسیم سلولی محدود می‎شود. کمبود بور عملکرد باروری گیاهان را با ایجاد تغییرات ناگهانی در حالت گلدهی و بارده‎هی تغییر می‎دهد. این امر اغلب منجر به ترکیدن لوله های گرده، از بین رفتن گرده ها، جدا شدن جوانه‎های گل، از بین رفتن میوه‎ها و ریزش زودرس میوه‎ها به دلیل عدم انتقال فتوسنتز و در نتیجه منجر به از  بین رفتن محصول می‎شود. علائم کمبود بور معمولاً در جوانه‌های انتهایی یا جوان‌ترین برگ‌ها که در معرض شرایط حاد کمبود قرار می‌گیرند، ظاهر می‌شود.

اختلالات به‌صورت موارد زیر دیده می‌شوند:

قهوه‌ای شدن درون شلغم 

پوسیدگی درونی چغندرقند

ساقه شکسته کرفس

سفت شدن دور برگ‌های فوقانی در سیب‌زمینی

قهوه‌ای شدن یا ساقه‌های توخالی گل‌کلم

قهوه‌ای شدن داخلی گوجه‌فرنگی

لکه سیاه در قسمت داخل زمین در حبوبات

زرد شدن بالای یونجه

کاهش رشد مریستم نوک و در نهایت مرگ گیاه

کاهش رشد طولی ریشه، نقص تشکیل گل و بذر و ریزش میوه

آب گزیدگی و نکروزه شدن ساقه ­ها

ایجاد لکه ­های قلبی شکل یا تاجی شکل در غده­ ها

رشد و نمو ضعیف پرچم­ها، كاهش مدت گرده افشانی مؤثر و در نتیجه ‌كاهش‌ تشكیل‌ میوه

علائم ناشی از کمبود بور در گیاهان مختلف بشرح ذیل است:

علائم كمبود بـُور در سیب:

كمبود بـُور در سیب‌ به‌ صورت‌ سیاه‌ شدن‌ وسط سیب‌، بد شكلی‌ میوه و چوب‌ پنبه‌ای‌ شدن‌ بافت‌ و پوست‌ میوه و ترك‌ خوردگی‌ تنه‌ درخت‌ سیب‌ ظاهر می‌شود.

علائم كمبود بـوُر در گلابی :

یكی‌ از اولین‌ علایم‌ شناسایی‌ كمبود بـُور در گیاهان‌، مرگ‌ منطقه‌ مریستمی می­باشد. این منطقه، ‌منطقه‌ حساس ‌‌ویژه‌ گل­ها است‌. كمبود بـُور در گلابی ‌باعث ‌از بین‌ رفتن‌ گل‌ پیش‌ از بازشدن‌ و كاهش‌ تشكیل ‌میوه‌ می‌گردد.

علائم كمبود بـُور در گریب فروت:

در اثر كمبود بـوُر تشكیل‌ میوه‌ در انواع‌ درختان‌ میوه‌ از جمله گریب فروت آسیب می‌بیند و میوه‌های تشكیل شده بد شكل می‌شوند.

علائم كمبود بـوُر در انگور:

در تاكستان‌ها، كمبود بـُور سبب‌ كاهش‌ تشكیل‌ میوه‌ در انگور‌ می‌شود. در شرایط كمبود بـُور خوشه‌های انگور خالی از میوه می­شوند که نشان دهنده­ی آنست كه عمل تلقیح كامل صورت نگرفته است.

علائم كمبود بـُور در چغندرقند:

در چغندرقند كمبود بـُور سبب شكسته‌ شدن‌ بافت‌های‌ داخلی‌ ریشه‌ و در نتیجه موجب ایجاد قسمت‌هایی‌ تیره‌ می‌شود كه‌ به‌ آن‌ قهوه‌ای‌ شدن‌ یا دل‌ سیاهی‌ می‌گویند.

علائم كمبود بـُور در گندم:

در اثر كمبود بـُور ریشك‌ سنبله‌های‌ گندم‌ از هم بازتر شده و با زاویه‌ بیشتری‌ نسبت به‌ خوشه‌ قرار می­گیرد. در‌ چنین‌ شرایطی‌ دانه‌­بندی‌ نیز در خوشه‌های‌ گندم‌ افت‌ پیدا می‌كند.

علائم كمبود بـُور در ذرت:

بـُور براحتی در گیاه انتقال نمی‌یابد و در نتیجه گیاهان مبتلا به كمبود، دارای ظاهری جاروئی هستند. زیرا فاصله میان گره‌های بالائی زیاد نمی‌شود. در اثر كمبود نقاط مرده كوچكی روی برگ‌ها ظاهر می‌گردد. این كمبود كه در اثر تنش خشكی تشدید می‌یابد، عموماً در خاك‌های با PH بالا و خاك‌های شنی با مواد آلی كم دیده می‌شود.

خشكی موجب كاهش آزاد سازی بـُور از ماده آلی شده و موجب تأخیر افتادن گرده افشانی می‌گردد. علائم كمبود بـُور و علائم ناشی از خشكی و كمبود روی ممكن است همزمان اتفاق بیافتد. در اثر كمبود بـُور نظم و ترتیب دانه ها بر روی بلال‌ها به هم خورده و حالت بد شكلی به آن می‌دهد، بطوریكه بعضی از قسمت‌هایش خالی از دانه می­گردد.

علائم كمبود بـُور در سیب زمینی:

در سیب‌ زمینی‌ نیز كمبود بـُور دیده‌ می‌شود و مصرف‌ اسید بوریك‌، سبب‌ افزایش‌ عملكرد می‌شود.

علائم كمبود بـُور در آفتابگردان:

در آفتابگردان‌ كمبود بـُور سبب‌ كركدار شدن‌ و شكنندگی‌ قسمت‌ فوقانی‌ ساقه‌ و دمبرگ‌‌ می‌شود.

علائم بیشبود بور

مسمومیت بور در برگ­های مسن­تر نمایان می‌شود و باعث ایجاد کلروز در نوک برگ­ها یا حاشیه برگ­ها می‌شود که به سرعت تبدیل به نکروز یا سوختگی می‌شود. نکروز به مرور به سمت داخل برگ پیشرفت کرده و در نهایت باعث مرگ برگ می‌شود، مسمومیت بور می‌تواند به سرعت روی تمام برگ‌های تحتانی تأثیر بگذارد. از آنجا که دامنه بین میزان کاربرد صحیح و میزان کاربرد سمی عنصر بور بسیار محدود است، به راحتی امکان بروز این مسمومیت وجود دارد.در صورت بروز مسمومیت بور باید عوامل احتمالی را بررسی کنید، برای این کار pH محیط رشد و میزان مواد مغذی را آزمایش کنید، همچنین باید آب را هم مورد آزمایش قرار دهید.  علائم معمول سمیت بور، مشاهده تغییر رنگ برگ‎ها (ظهور لکه‎های کلروتیک و یا نکروزه در حاشیه و نوک برگ‎های مسن) و همچنین کاهش قدرت گیاه در جذب مواد غذایی، تأخیر در رشد گیاه، همچنین کاهش تعداد، وزن و اندازه میوه­ها می­باشد.

بور مانند سدیم و کلر، محلول می­باشد و ممکن است در حد سمیت در خاک­های شور و سدیمی، همچنین در خاک­های قلیایی با زهکشی ضعیف و در نواحی با سفره آب زیرزمینی کم عمق یافت شود. مسمومیت بور بیشتر به محیط­های خشک که مسائل شوری نیز در آن­ها وجود دارد مرتبط می­باشد.در بعضی از گونه­های گیاهی، به ویژه آن­هایی که مقادیر پلی­ال تولید می­کنند، بور به سادگی به فرم ترکیبات بورپلی­ال انتقال می­یابد. آزمایشات انجام شده با مخلوط نمک­ها نشان داد که، جایی که شوری باعث کاهش جذب و انتقال بور به شاخه می­شود تمایز تاثیر سولفات و یا کلسیم به دلیل افزایش همزمان آن­ها توسط شوری در خاک مشکل می­باشد. در این راستا مشاهده گردیده است که پتاسیم مسمومیت بور را تشدید می­کند.

در صورتی که pH محیط رشد، پایین­تر از ۵.۵ باشد، می‌تواند باعث ایجاد مسمومیت در گیاه شود، همچنین مصرف بیش از حد بور نیز یک عامل احتمالی در ایجاد مسمومیت بور در گیاه است. سمیت بور یک اختلال قابل توجه است که هم بر عملکرد و هم بر کیفیت محصول تأثیر می‎گذارد.مسمومیت این عنصر یکی از نارسایی­هایی است که رشد گیاهان را در خاک­های مناطق خشک و نیمه­خشک جهان محدود می­کند. مدیریت مسمومیت بور، به واسطه شناخت جزئیات گوناگونی فیزیولوژیکی مقاومت گیاهان و استفاده از این قابلیت­ها برای افزایش حداکثر رشد گیاهان بر روی خاک­های دارای بور زیاد، از کارآیی بیشتری بر خوردار است.

سمیت بور عارضه­ای است که به خصوص در مناطق شور و کم آب که آب آن­ها نیز شور می­باشد و نیز در مناطق کویری و حاشیه کویری کشور نظیر اردکان، جهرم و جیرفت محتمل است. از بین تمامی منابع آلوده کننده، آب آبیاری مهمترین عامل افزایش بور در خاک است. معمولا سمیت بور همراه با خاک و آب شور مشاهده می شود.

در مورد بور اختلاف بین غلظت­های سمی و حد کفایت برای گیاهان بسیار کم بوده و بنابراین خطر مسمومیت بور بالا می­باشد. علاوه بر آبشویی، مواد اصلاحی جهت سمیت­زدایی بور در خاک­های غنی از بور مورد استفاده قرار می­گیرند. از آنجایی که جذب بور در خاک­ها به pH بستگی دارد اضافه نمودن آهک به خاک، به منظور افزایش    pH  جذب سطحی بور از محلول خاک، راه حل موقتی را فراهم می­کند. در خاک­های سدیمی صدمات ناشی از زیادی بور می­تواند به وسیله اضافه نمودن گچ بهبود یابد.

استفاده از فسفات کلسیم به ویژه در خاک­های اسیدی، نیز بور قابل دسترس گیاه را کاهش می­دهد. کاربرد اسید سولفوریک به اصلاح خاک­های غنی از بور کمک می­کند. اگر چه کاهش pH خاک توسط اسید سولفوریک موجب افزایش غلظت بور محلول در خاک می­گردد، ولی باز جذب مجدد بور با گذشت زمان اتفاق می­افتد. در بعضی شرایط بهبود مسمومیت بور در گیاهان توسط کاربرد روی در خاک و یا محلول­پاشی گیاهان امکان­پذیر می­باشد. در شرایط کمبود روی، مقدار زیادی بور در گیاه تجمع می­یابد و مسمومیت بور اتفاق می­افتد. خاک­های قلیایی در مناطق نیمه خشک، با کمبود روی و زیادی بور مواجه هستند و سمیت بور به واسطه کمبود روی تشدید می­گردد.

سرخشكیدگی‌ در درختان‌ سیب‌، زردآلو، گیلاس‌، هلو، گلابی‌، گوجه‌ سبز و آلو در اثر سمیت‌ بـُور نیز گزارش‌ شده‌ است‌. به طور خلاصه‌ در گونه‌های‌ گیاهی‌ كه ‌بـُور در آن‌ها غیرپویاست‌، علایم‌ به‌ صورت‌ نوك‌ سوختگی‌ و لب‌ سوختگی‌ در برگ‌های‌ پیر ظاهر می‌شود، در حالی‌ كه‌ در گیاهانی‌ كه‌ بـُور در آن‌ها پویاست‌، این‌علایم‌ به‌ صورت‌ مرگ‌ سرشاخه‌های‌ مریستمی‌ ظاهر می‌شود.

دامنه‌ حد كفایت‌ و مسمومیت‌ بـُور، برخلاف‌ سایر عناصر غذایی‌ دیگر، بسیار كم‌ است‌ و در صورتی‌ كه‌ خاك‌ شور و یا آب‌ آبیاری‌ دارای‌ بـُور فراوانی‌ باشد و یا در مصرف‌ كودهای‌ محتوی‌ بـُور، بویژه‌ اسید بوریك‌ زیاده‌ روی‌ گردد، گیاه‌ دچار علایم‌ مسمومیت‌ شدید خواهد شد.

نقش ­های بور در گیاه

بور (B) یک عنصر کمیاب ضروری است، که برای عملکرد فیزیولوژیکی گیاهان آلی مورد نیاز است. بور (B) در یکپارچگی ساختاری و عملکرد دیواره و غشای سلولی، جریان یون‎های (H+ ، K+ ، PO43- ، Rb+ ، Ca2+) در غشاء، تقسیم سلولی، متابولیسم نیتروژن وکربوهیدرات‎ها، انتقال قند، پروتئین‎های ساختاری و آنزیم‎های متصل به پلاسما، نوکلئیک اسید، ایندول استیک اسید، پلی آمین‎ها، اسید اسکوربیک و متابولیسم و انتقال فنل‎ها نقش دارد.

این عنصر نقش اساسی در متابولیسم نیتروژن دارد زیرا سطح نیترات را افزایش می‎دهد و فعالیت نیترات ردوکتاز را در شرایط کمبود B کاهش می‎یابد.‎ طبق گزارش‎ها، در گیاهان تنباکو و کدو، 95-98 درصد از بور در دیواره سلول‎های برگ قرار گرفته است. همچنین افزایش قابل توجه‎ی در جذب و انتقال فسفر، نیتروژن، پتاسیم، روی، آهن و مس در برگ‎ها، جوانه‎ها و دانه‎ها پس از استفاده از بور در پنبه مشاهده شده است.

نقش اصلی عنصر بور

عنصر بور در گیاهان مختلف (گیاهان باغی و زراعی) دارای دو نقش اصلی تغذیه ای و فیزیولوژیکی است. بور همراه با کلسیم در سنتز دیواره سلولی نقش دارد. وجود آن برای تقسیم سلولی (ایجاد سلول‌های گیاهی جدید) ضروری است.
بور نقش ویژه‌ای در تولید مثل گیاهان دارد و به گرده افشانی و رشد میوه و دانه کمک زیادی می‌کند، بور در فرآیندهایی مثل انتقال قندها و کربوهیدرات‌ها، متابولیسم نیتروژن، تشکیل پروتئین‌های خاص، تنظیم سطح هورمون‌ها و انتقال پتاسیم به روزنه‌ها (که به تنظیم تعادل داخلی آب کمک می‌کند)، تأثیرگذار است.

تاثیر بور بر میزان دسترسی گیاه به مواد مغذی

بور همچنین بر میزان دسترسی گیاه به سایر مواد مغذی (به عنوان مثال، پتاسیم، نیتروژن و کلسیم) تأثیرگذار است. قانون حداقل لیبیگ در مورد بور برقرار است به گونه­ای که کمبود بور، از جذب دیگر مواد غذایی ضروری توسط گیاه، جلوگیری می‌کند. از آنجا که بور به انتقال قندها کمک می‌کند، کمبود آن باعث کاهش ترشحات قندی ریشه‌های گیاه می‌شود که این موضوع می‌تواند باعث کاهش کارایی قارچ‌های میکوریزا و کاهش جذب از طریق این قارچ‌ها شود. سرخشكیدگی‌ در درختان‌ سیب‌، زردآلو، گیلاس‌، هلو، گلابی‌، گوجه‌ سبز و آلو در اثر سمیت‌ بـُور نیز گزارش‌ شده‌ است‌.

این عنصر نقش متابولیک در کنترل واکنش­های بیوشیمیائی داشته و بنابراین نقش عمده­ای در ساختمان دیواره سلول­های گیاهی و حفظ غشای سلولی دارد. در اثر کمبود بور در گیاهان برگ­ها بدشکل شده، تغییر شکل داده، پیچیده و از رشد باز می­مانند و اغلب ضخیم، سخت و شکننده می­شوند. در اثر کمبود این عنصر همچنین میان گره­ها کوتاه شده و رشد قسمت­های بالایی گیاه متوقف می­شود، جوانه­های انتهایی و نوک ساقه قهوه­ای یا سیاه شده و می­میرند.

تاثیر بور بر تنظیم سطح هورمون های گیاهی

این عنصر نقش مهمی در تنظیم سطح هورمون­های گیاهی و تقویت رشد مناسب گیاه دارد. بور باعث افزایش تولید و حفظ گل بر روی گیاه شده، رشد لوله گرده و طول آن را افزایش داده و به بهبود رشد دانه و میوه کمک می‌کند. میزانی از کمبود بور که به نظر در رشد رویشی بی تأثیر است ممکن است در کاهش مقدار تولید میوه، تولید بذرهای ضعیف، ریزش جوانه و گل و همچنین کاهش کیفیت محصولات، تأثیر زیادی داشته باشد. به عنوان مثال، کمبود بور می‌تواند باعث گرده افشانی ناقص در ذرت و کچلی در بلال شود یا از ایجاد مناسب غلاف در دانه های سویا جلوگیری کند.
بور برای رشد طبیعی گره­های ریشه در حبوبات مانند یونجه، سویا و بادام زمینی که نقش زیادی در تأمین مواد غذایی موردنیاز گیاه دارند، ضروری است.
بور و کلسیم در ساختار دیواره سلولی نقش دارند، بور حرکت کلسیم را به داخل سلول­های گیاهی تسهیل می‌کند که این موضوع نقش زیادی در رشد و سلامتی گیاه دارد، به عنوان مثال، در صورت کمبود بور حرکت کلسیم، رشد طبیعی دیواره سلولی و تقسیم سلولی کاهش می­یابد.
نوک ریشه­ ها، برگ­ها و جوانه ­های جدید و دیگر قسمت­ های فعال گیاه تا حد زیادی به تأمین به اندازه بور وابسته هستند، بور همچنین حمل و نقل مناسب آب، مواد غذایی و ترکیبات آلی را به نقاط در حال رشد، تضمین می‌کند. کمبود بور ابتدا در مناطق رشد نمایان می‌شود، به عنوان مثال، کوتاه ماندن یا توقف رشد گیاهان از علائم رایج کمبود بور در یونجه، شبدر و حبوبات است.

انواع کودهای حاوی عنصر بور

1.کود تک عنصری بور:

این کود بور فقط حاوی تک عنصر بور است و عناصر دیگری ندارد.

2.اسید بوریک و بوراکس:

این کود را می­­توان به روش­­های مختلف از جمله مصرف خاکی، همراه با آب آبیاری و محلول­پاشی بکار برد. میزان استفاده از کود بور به نوع بافت خاک، میزان بارندگی و نیاز گیاه بستگی دارد.